Geneza

Stary testament w wielu miejscach wspomina o tym, że dusze zmarłych po śmierci udają się do Szeolu, zwanego też Otchłanią. Tak się stało z Jakubem, o czym informuje nas Księga Rodzaju (Rz 37,35):
Gdy zaś wszyscy jego synowie i córki usiłowali go pocieszać, nie słuchał pociech, mówiąc: «Już w smutku zejdę za synem moim do Szeolu».

W Szeolu nie ma życia, jest trwanie w postawie bezsilności jak czytamy w Pslamach (Ps 88,11). Zmarli w Szeolu nie mogą podjąć żadnego działania (Koh 9,10), a przede wszystkim nie mogą doznawać przyjemności (Syr 14,16).

Po swojej śmierci Jezus stąpił właśnie do Szeolu w celu wyzwolenia wszystkich dusz sprawiedliwych. Fakt ten wspominamy codziennie odmawiając Skład Apostolski:
Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego, Pana naszego, który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny, umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion, zstąpił do piekieł...

A tak wydarzenie to opisała Bł. Anna Katarzyna Emmerlich:

"Niezliczone gromady dusz, uwolnionych z otchłani i miejsc oczyszczenia, poprowadził Jezus w tryumfalnym pochodzie w górę do radosnego przybytku, umieszczonego pod niebiańską Jerozolimą. (..) Dyzmas doczekał się obietnicy, danej mu przez Zbawiciela; oto nie upłynął dzień, a już znajdował się z Nim w Raju. Przybyłe dusze czekała radość i pokrzepienie; zastawiono dla nich podobne stoły niebiańskie, do jakich i ja zasiadałam, gdy Bóg dobrotliwy chciał mnie pocieszyć i pokrzepić w bolesnych widzeniach"

Liturgia Wigilii Paschalnej

W kościołach, po zapadnięciu zmroku, odprawiana jest Liturgia Wigilii Paschalnej, podczas której odbywa się uroczyste święcenie ognia i wody.

Poświęcenie ognia odbywa się przed kościołem. Ksiądz od ogniska zapala nową wielką świecę paschalną symbolizującą Zmatrwychwstałego Chrystusa, który sam o sobie powiedział (J 8,12): „Ja jestem światłością świata”. Paschał jest nowy i ozdobiony datą nowego roku. Dawniej bowiem od Zmartwychwstania rozpoczynał się nowy rok. Ponadto na paschale widnieją greckie litery: "Alfa" i "Omega", gdyż Chrystus jest "Początkiem i Końcem". Kapłan wbija w paschał pięć gwoźdźi symbolizujących rany Chrystusa odniesione podczas męki. Następnie uroczyście wnosi się paschał do kościoła jako znak wyprowadzenia ludzi z niewoli grzechu ku wolności Dzieci Bożych. Paschał będzie obecny przy ołtarzu aż do święta Zesłania Ducha świętego.

Woda święcona

Podczas błogosławieństwa wody chrzcielnej kapłan trzy razy zanurza paschał w wodzie. Następnie wierni zapalają od paschału przyniesione świece i odnawiają przyczenia chrzcielne. Na koniec kapłan kropi wszystkich wodą święconą. Pobłogosławiona woda święcona będzie służywa przez cały rok do chrztów.

Wracając do domu zabiera się wodę święconą. Przed śniadaniem wielkanocnym kropi się nią domowników, dom i całe gospodarstwo. Wodę święconą przechowuje się przez cały rok w domu.

Nowy ogień

Wracając do domu po uroczystościach kościelnych zabiera się ze sobą również nowy ogień, czyli zapaloną świecę. Tym ogniem rozpala się nowy płomień pod kuchnią lub w piecu. Wcześniej bowim należy wygasić wszelkie paleniska i wymieść je do czysta. A tak opisywała to Zofia Kossak:

"Z żadnego komina nie snuje się dym, wygaszone paleniska, bo ogień trzeba rozpalić na nowo, nowym, poświęconym płomieniem, przyniesionym z kościoła. Do przenosin należy używać woskowej świecy lub smolaków... tak wszystko staje się nowe na jutrzejszą niedzielę. Ogień i woda, i chata, i jadło, i serce..."

Święconka

Bez wątpienia najpopularniejszym i najbarwniejszym zwyczajem tego dnia jest święcenie pokarmów, czyli tradycyjna święconka. Poświęcenie pokarmów odbywa się w kościołach przed południem.

Zwyczaj ten znany jest już od VII w. Dawniej to ksiądz przybywał do dworu szlacheckiego, gdzie święcił wszystkie potrawy wielkanocne tak szlachcie jak i okolicznej ludności. Teraz wierni udają się do świątyń na święcenie pokarmów, dlatego zabierają ze sobą tylko małe kawałki pokarmów w koszyczku.

Święconkę przygotowuje się w nowym koszyczku wiklinowym wyściełanym ręcznie haftowaną, białą serwetką, a przystrojonym bukszpanem i barwinkiem. W koszyczku powinny być:

• Baranek Wielkanocny (z czerwoną chorągiewką i białym krzyżem na niej),
• gotowane i obrane jaja,
• pisanki,
• chleb,
• sól,
• osełka masła,
• korzeń chrzanu,
• kawałek kiełbasy
• kołacz lub mała drożdżowa babeczka.

Po powrocie z kościoła, należy ze święconką obejść trzy razy dom i budynki gospodarskie. Następnie święconkę stawia się na stole wielkanocnym i nie rusza się jej aż do śniadania wielkanocnego.

Jaja wielkanocne

Tradycja święcenia jaj zrodziła się w klasztorach w Średniowieczu. Jajko jest symbolem nowego życia, jak spod skorupki wykluwa się nowe piskle, tak Zmartwychwstały Chrystus po trzech dniach wychodzi z grobu.

Jest wiele legend tłumaczących zwyczaj malowania jaj. Jedna z nich mówi, że bolejącej przy grobie Marii Magdalenie ukazał się Anioł i rzekł: "Nie płacz, Chrystus Zmartwychwstał". Maria pobiegła do domu i zobaczyła, że wszystkie jaja zostały ubarwione na czerwono. Wyszła więc na ulice i rozdała je Apostołom przekazując im radosną wieść o Zmartwychwstaniu. Wtedy jaja zamieniły się w ptaki.

Najstarsze wzmianki o malowaniu jaj w Polsce pochodzą z X w. Wielkanocne jaja zdobi się czterema technikami, które dają tzw:

• pisanki,
• kraszanki,
• rysowanki,
• klejanki.

Pisanki powstają, gdy woskiem wypisuje się wzory na skorupce jaja, a następnie gotuje się je w farbie. Po ubarwieniu jajka sciera się wosk, pod którym została oryginalna skorupka. I w ten sposób powstają prześliczne wzory w gwiazdki, wiatraczki, słoneczka, gałązki, rózgi i jodełki.

Kraszanki to jednokolorowe jaja barwione naturalnymi barwnikami:

• na żółto – z młodej kory jabłoni,
• na purpurowo – z kory dębu,
• na pomarańczowo i brązowo – z łupin cebuli,
• na zielono – z oziminy,
• na czarno – z kory olchowej.

Rysowanki powstają poprzez wydrapanie igłą wzoru na pomalowanym jaju.

I na koniec wyklejanki powstają poprzez oklejenie jaja kolorowymi kawałkami papieru lub tkanin.

Gdy chłopiec podaruje pannie pisankę, wyraża w ten sposób swoje gorące uczucia do niej.

"Pogrzeb" żuru i śledzia

Gdy już święconka jest w domu urządza się "pogrzeb żuru i śledzia", czyli pożegnanie potraw, którymi karmili się wszyscy w okresie Wielkiego Postu. Symbolicznie rozbija się gliniany garnek z żurem, a śledzia wiesza się na drzewie, oczywiście poza granicami miasta czy wsi.

Stół wielkanocny

Święto Zmartwychwstania Pańskiego jest największym i najważniejszym świętm chrześcijan. Dlatego tego dnia nie można wykonywać żadnych prac, rówież w kuchni. By zadość uczynić tym wymaganiom właśnie w Wielką Sobotę przygtowuje się potrawy na święta. Przyrządzone potrawy ustawia się wieczorem na stole wielkanocnym, przy którym następnego dnia wszyscy się goszczą.

Według dawnych podań stół nakrywa się odświętnym białym obrusem, przyozdabia złotą wstążką, wierzbowymi gałązkami i urządza następująco:

• centralne miejsce zajmuje Baranek Wielkanocny (święconka) umieszczony wśród murawy, czyli „trawy” wyhodowanej z owsa lub rzeżuchy;
• na środku stołu ustawia się paschał rodzinny; winien on płonąć podczas śniadania wielkanocnego i przez całą Wielką Niedzielę na znak obecności Zmartwychwstałego Chrystusa pośród nas,
• wokół Baranka ustawia się potrawy: pisanki, wędzona kiełbasa, parzona kiełbasa, wędzony lub gotowany boczek, szynka, pasztety i inne wędliny,
• tarty chrzan biały i czerwony z buraczkami;
• i na końcu babki wielkanocne, mazurki i inne ciasta,

Powszechną zasadą jest, że jadła ma być dużo. Dla przykładu u wojewody Sapiehy w XVII w. na stole wielkanocnym stało:

„...czterech przeogromnych upieczonych dzików, to jest tyle ile części roku. Każdy dzik miał w sobie wieprzowinę, alias szynki, kiełbasy, prosiaka (…). Stało tandem 12 jeleni pieczonych ze złocistymi rogami nadzianych rozmaitą zwierzyną. Te jelenie wyrażały 12 miesięcy. Naokół były ciasta sążniste, tyle, ile tygodni w roku, to jest 52, całe cudne placki, pierogi żmudzkie, mazury, a wszystko wysadzane bakaliami, za niemi było 365 babek, to fest tyle, ile dni w roku, każda adorowana inskrypcjami, floresami, że niejeden tylko czytał, a nie jadł”.

Dekoracja domu

Również dom powinien przybrać odświętny wygląd. Już od Wielkiego Poniedziałku przeprowadza się w domu i gospodarstwie wiosenne porządki. Teraz należy dopełnić świątecznego nastroju dekoracjami.

Dawniej dom przyozdabiano gałązkami z zielonego igliwia, na którym zawieszano wydmuszki z jajek. A na ścianach i pod sufitem wieszano sztuczne kwiaty i wycinanki.

Dziś, najczęściej dom wypełnia się doniczkami hortensji, wonnych hiacyntów, różnokolorowych prymulek i azalii. Ponadto robi się piękne kompozycje z ciętych żonkilii, kalii i tulipanów.

Nieodzownym elementem ozdobnym stołu wielkancnego jest wzeszły owies, jęczmień lub rzeżucha (zasiane 10 dni przez Wielkanocą).

Nawiedzenie Grobów

Do najpopularniejszych zwyczajów tego dnia należy nawiedzanie Grobów w sąsiednich parafiach (co najmniej siedmiu) połączone z modlitwą i jałmużną.