Geneza

Wielki Czwartek to Ostatnia Wieczerza Pańska, dzień ustanowienia Eucharystii Świętej i Sakramentu Kapłaństwa Służebnego. Ostatnia Wieczerza rozpoczyna się o zachodzie słońca a wszystkie jej momenty ukazują majestat Jezusa i Jego wielką miłość do ludzi.

„A gdy nadeszła godzina, zasiadł do stołu i dwunastu apostołów z Nim. Wtedy powiedział do nich: Tak bardzo pragnąłem spożywać z wami tę Paschę, zanim zacznę cierpieć. Bo mówię wam, że już nie będę jej pożywał, aż się dopełni w królestwie Bożym. A potem wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynną i powiedział: Weźcie go i podzielcie między siebie. Bo mówię wam, że odtąd już nie będę pił z owocu winnego szczepu, dopóki nie przyjdzie królestwo Boże. A potem wziąwszy chleb, odmówił dziękczynienie, połamał i rozdał go im mówiąc: To jest ciało moje wydane za was. Czyńcie to samo na moją pamiątkę. Podobnie po wieczerzy wziął kielich i powiedział: Ten kielich jest Nowym Przymierzem we krwi mojej, która będzie za was wylana..." (Łk 22, 14-20).

Kapłaństwo Służebne

Tego dnia Chrystus ustanowił urząd kapłana Nowego Przymierza. Jest to święto wszystkich kapłanów Kościoła.

Msza św. Krzyżma

Tak jak Jezus Chrystus sporzył Ostatnią Wieczerzę z Apostołami, tak dziś biskupi, w asyście kapłanów diecezjalnych, odprawiają przed południem uroczystą Mszę św. w katedrach. Podczas Mszy św. biskup i kapłani odnawiają swoje przyżeczenia ze święceń kapłańskich, a biskup obmywa nogi dwunastu starcom powtarzając gest Chrystusa: (J 13, 5):

„Potem napełnił naczynie wodą, zaczął umywać uczniom nogi i ocierać je prześcieradłem, którym był przepasany"

Podczas Eucharystii poświęcany jest olej używany przy udzielaniu sakramentów: chrztu, bierzmowania i namszczenia chorych oraz do konsekracji kościołów lub naczyń liturgicznych. Po łacinie olej ten nazwywa się "chrisma" i stąd nazwa Mszy św. Krzyżma.

Msza św. Wieczerzy Pańskiej

W pozostałych kościołach świata odprawiana jest tego dnia tylko jedna Msza św. tzw. Wieczerzy Pańskiej. Szczególny charakter Mszy św. podkreśla uroczyste odśpiewanie hymnu "Chwała na wysokości", któremu towarzyszy bicie wszystkich dzwonów. Jednak ta radosna atmosfera zostaje gwłatownie przerwana ujawnieniem zdrady Judasza, który wychodzi z Wieczernika przed zakończeniem obrzędów. Symbolem tej smutnej chwili jest zamilknięcie dzwonów i organów. Ponownie organy i dzwony zabrzmią dopiero podczas hymnu "Gloria in excelsis" Mszy Wigilii Wielkanocnej.

Po uroczystej komunii świętej Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracji, zwanej - "Ciemnicą". Obrzęd ten symbolizujące trudny czas Chrystusowej modlitwy w Ogrójcu. Gaszona jest wieczna lampka, płonąca przez cały rok przy tabernakulum. Aż do soboty milkną dzwony i organy. Dzwonki zastępuje się drewnianymi kołatkami.

Po Mszy św. ksiądz zdejmuje wszystko z ołtarza: obrusy, świece i krzyż. Czyni tak na pamiątkę obnażenia z szat Chrystusa (J 13, 4):

„...wstał od stołu, złożył swe szaty, wziął prześcieradło i przepasał się nim."

Król - sługa uniżony

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów, począwszy od króla Zygmunta III Wazy, zwyczaj obmywania nóg dwunastu starcom celebrowany był również przez każdego Monarchę. „Sadzano ich po umyciu nóg do stołu, a król i znakomitsze osoby im usługiwały. Każdy starzec otrzymywał zupełny ubiór, łyżkę, nóż i grabki srebrne, tudzież serwetę, w której dukat złoty był związany” – pisze ks. Kitowicz.

Jak podają kroniki królewskie starcy wybrani do ceremonii obmycia nóg przez Króla bywali bardzo sędziwi. Raz za Stanisława Augusta każdy z nich liczył ponad 100 lat.

Symbolika tego obrzędu ponadto przypominała władcy, że powinien być sługą swoich poddanych a nie uzurpatorem, tak jak nauczał Jezus (Mt 20,25-27): "...«Wiecie, że władcy narodów uciskają je, a wielcy dają im odczuć swą władzę. Nie tak będzie u was. Lecz kto by między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą. A kto by chciał być pierwszym między wami, niech będzie niewolnikiem waszym,"

Tajnia

Po powricie z kościoła cała rodzina zasiada do spożycia wielkoczwartkowej tajni. Tajnia to uroczysta i bardzo obfita, ale postna kolacja. Tak ją scharakteryzował A. Pług: „do Wiliji z wystawy podobna (…) i chociaż suta uczta, lecz żałobna”.

Po posiłku, następuje symboliczne okazanie wolności od przywiązania do pieniędzy, na znak odrzucenia judaszowej chciwości, która przyczyniła się do śmierci Chrystusa. Wród domowników organizowana jest kwesta z własnych oszczędności. Za złożone pieniądze kupuje się drobny upominek i w Święta wręcza się go osobie chorej, samotnej lub potrzebującej.

Dla niejednego, gorliwie przestrzegającego postu chrześcijanina, jest to ostatni posiłek przed wielkanocnym śniadaniem. Przez następne dwa dni ogranicza się tylko do spożywania płynów.

Po zakończeniu Tajni nie sprząta się ze stołu, aż dopiero następnego dnia.

Dzień zaduszny

Wielki Czwartek uważany jest za dzień zaduszny, podobnie jak Zaduszki z 2 listopada po święcie Wszystkich Świętych. Dlatego w tym dniu pali się zniczne na grobach najbliszych i modli o zbawienie ich duszy.

Palenie kapliczek

Jeśli przydrożny krzyż lub kapliczka jest spróchniała i konieczna jest odbudowa, to resztki tego krzyża czy kapliczki pali się w ognisku w Wielki Czwartek. Do ogniska można dodać wonnego drewna np. jałowca lub jabłoni. Zniszczonych elementów kapilczek i przydrożnych krzyży nie wolno wyrzucać na śmietnik !