Geneza

Wielki Piątek to dzień krwawej ofiary złożonej przez Jezusa Chrystusa na krzyżu. Oto Pan wisi przybity do krzyża (Prz 31, 6):

„Czekał na to wiele lat i tego dnia miało się spełnić jego pragnienie odkupienia ludzi (…). To, co przed Nim stanowiło haniebne narzędzie, zamieniło się w drzewo życia i drabinę chwały.”

Wielki Piątek jest jedynym dniem roku kościelnego, w którym nie odprawia się Mszy św. W kościołach wieczorem odprawiana jest Droga Krzyżowa, Liturgia Słowa i Adoracja Krzyża.

Na zkończenie uroczystości kapłan przenosi Najświętszy Sakrament z Ciemnicy do Grobu Pańskiego.

Kulminacyjną chwilą wielkopiątkowych uroczystości jest Adoracja Krzyża.

Boży Grób

We wszystkich świątyniach Polski już od X w. żywy jest zwyczaj urządzania symbolicznego Grobu Pańskiego z figurą zmarłego Chrystusa. Jest to kontynuacja obrzędów zapoczątkowanych w Jerozolimie w IV w. Chrystus przebywa w Grobie w Najświętszym Sakramencie w monstrancji aż do Rezurekcji.

Przed Grobem zaciągane są warty przez oddziały straży pożarnej, policji, wojska lub harcerzy na pamiątkę pilnowania Grobu przez legionistów rzymskich. Honorowa warta trzymana jest nieprzerwanie do Rezurekcji.

Do najpopularniejszych zwyczajów tego dnia należy wieczorne nawiedzanie Grobów w sąsiednich parafiach (co najmniej siedmiu) połączone z modlitwą i jałmużną.
Nawiedzać Groby można też w Wielką Sobotę.

Kwesta na rzecz ubogich

W pobliżu Grobu Pańskiego umieszczane są stoliki, przy których często zasiadają panie w strojach wielkopostnych i kwestują na rzecz potrzebujących. Na ich ręce składane są ofiary przez wiernych nawiedzających świątynie. Zebarne pieniądze są przekazywane na rzecz sierocińców, przytułków, szpitali, samotnych seniorów i ludzi chorych.

Uświęconie pracy i jej owoców

Wielki Piątek spędzamy pracowicie, gdyż praca wykonana w tym dniu przyniesie zwielokrotniony pożytek. Dlatego należy się starać:

• zasiać zborze, by wschodziło pięknie i omijały je chmury gradowe,
• zasadzić drzewa owocowe, by dawały lepsze i obfitsze zbiory,
• zrobić masło, które jest znakomitym lekarstwem na rany.

Wszystkie zajęcia jednak należy zakończyć przed godziną trzecią po południu – godziną skonania Chrystusa na krzyżu.

W miastach wybicie godziny trzeciej oznajmiają syreny fabryczne i klaksony samochodów. Ludzie przyklękają i w skupieniu odmawiają:

Któryś za nas cierpiał rany Jezu Chryste zmiłuj się nad nami.   (x 3)

Pisanki

Tego dnia przygotowyje się pisanki, kraszanki i kolorowanki na sobotnią swięconkę.

Judaszki

W wielu miastach lub na wsiach odbywa się sąd nad Judaszem, który jak wiemy z Ewagneli popełnił samobójstwo. Młodzi chłopcy sporządzają ze słomy kukłę Judasza ubraną w stare łachmany. Judasz często dzierży pudełko wypełnione potłuczonym szkłem, które brzęczy niczym trzydzieści srebrników. Kukłę oprowadza się ulicami lub między opłotkami, bije kijami a na końcu wiesza. Bo jak podaje w Ewangelii św. Mateusz tak śmierć zadał sobie Judasz. Natomiast Dzieje Apostolskie podają inną wersję śmierci (Dz 1,18): "On to za otrzymaną zapłatę za nieprawość nabył pole, a upadłszy, pękł na dwoje i wypłynęły wszystkie wnętrzności jego" . I dlatego w niektórych rejonach kraju kukła Judasza zrzucana jest z wieży kościelnej. Tak kończy zdrada.